Η οικονομική σκέψη των Τριών Ιεραρχών

 

Το παρακάτω κείμενο αποτέλεσε ειδικό αφιέρωμα στο έργο των Τριών Ιεραρχών, που συντάχθηκε από τη Χριστιανική Φοιτητική Δράση για την εορταστική εκδήλωση Τριών Ιεραρχών 2010, και συνοδεύτηκε από προβολή διαφανειών.

Τα οικονομικά ζητήματα, συνδεδεμένα με τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, καταλάμβαναν πάντοτε εξέχουσα θέση στους προβληματισμούς των ανθρώπων όλων των εποχών. Με την εμφάνιση του Χριστού στον κόσμο, διατυπώνεται μια άλλη διδασκαλία περί οικονομίας, πολύ ανώτερη από όσες είχαν ειπωθεί στον αρχαίο κόσμο, αλλά και από τις σύγχρονες οικονομικές θεωρίες. Ο πλούτος είναι πλέον για τους Χριστιανούς ένα όργανο, τα υλικά αγαθά είναι γι’ αυτούς μέσο κι όχι σκοπός. Ο άνθρωπος είναι διαχειριστής της περιουσίας του Θεού και θα αποδώσει λογαριασμό. Η κακή χρήση των υλικών αγαθών είναι «κατάχρηση» της «εξουσίας», που του έδωσε ο Θεός. Ο Χριστιανός λοιπόν πρέπει να περιορίσει τα περιττά, να ζει με αυτάρκεια και να εξυπηρετεί τις ανάγκες των συνανθρώπων του, παιδιών του ίδιου Θεού.

Μέσα σε αυτό το πνεύμα διαμορφώθηκε και η οικονομική διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών. Απόψε ας απολαύσουμε λίγες χαρακτηριστικές περικοπές από το έργο τους:

Χ: Του Κυρίου είναι τα χρήματα, από όπου κι αν τα μαζέψεις. Και αν τα παράσχουμε σε όσους τα έχουν ανάγκη, θα αποκτήσουμε μεγάλη αφθονία. Γι’ αυτό σου παραχώρησε περισσότερα ο Θεός, όχι για να τα σπαταλήσεις στην πορνεία και τη μέθη και την αδηφαγία και την πολυτέλεια των ενδυμάτων και στις υπόλοιπες ελαφρότητες, αλλά για να τα διανείμεις σ’ αυτούς που τα χρειάζονται. Γιατί όπως αυτός που διαχειρίζεται τα δημόσια χρήματα, αν παραμελήσει την κατάλληλη διαχείριση και τα καταναλώσει για το προσωπικό του συμφέρον, αποδίδει λογαριασμό και τιμωρείται, έτσι μάλιστα και ο πλούσιος, είναι διαχειριστής των χρημάτων που πρέπει να διανεμηθούν στους φτωχούς και έχει διαταχθεί να τα μοιράσει στους πεινασμένους σύνδουλούς του.

Β: Αν δεις κανέναν από αυτούς τους πάμπλουτους, μη μακαρίσεις τη ζωή του. Ρευστή είναι η φύση του πλούτου. Παρατρέχει τους πλούσιους πιο γρήγορα απ’ ό,τι ο χείμαρρος. Σήμερα αυτό το αγροτεμάχιο είναι του ενός, και αύριο του άλλου. Δες τα καταστήματα στις πόλεις, πόσα χέρια έχουν ήδη αλλάξει. Και ο χρυσός πάντοτε ξεφεύγει από τα χέρια του έχοντος και περιέρχεται στον άλλο, και από εκείνον στον τρίτο. Πιο εύκολο είναι να φυλάξεις το νερό στη χούφτα σου, παρά να διατηρήσεις το πλούτο για τον εαυτό σου

Γ: Ο Θεός για όλα τα χερσαία όντα άπλωσε τη γη άνετη και τις πηγές και τους ποταμούς και τα δάση, τον αέρα για τα πτηνά και το νερό για όσα ζουν στο νερό. Έτσι τα προς το ζην τα χάρισε σε όλους άφθονα, χωρίς ούτε να παρακρατούνται από την εξουσία, ούτε να ρυθμίζονται από το νόμο, ούτε να χωρίζονται από σύνορα.

Χ: Δεν κατηγορώ αυτούς που έχουν πλούτη, ούτε διαβάλλω τα χρήματα, αλλά την κακή χρήση των χρημάτων, και τη σπατάλη τους σε ασωτίες. Γι’ αυτό λέγονται χρήματα, ώστε να τα χρησιμοποιούμε εμείς, και όχι αυτά να χρησιμοποιούν εμάς. Γι’ αυτό λέγονται κτήματα, ώστε να τα κατέχουμε εμείς, και όχι αυτά να κατέχουν εμάς. Γιατί λοιπόν αυτά που πρέπει να είναι υπηρέτης, τα έκανες κύριό σου; Γιατί αντέστρεψες την τάξη;

Β: Ποιος από αυτούς που στολίζονται με λαμπρά υφάσματα μπόρεσε να προσθέσει μια μέρα στη ζωή του; Ποιον λυπήθηκε ο θάνατος για χάρη του πλούτου; Από ποιον έφυγε η ασθένεια χάριν των χρημάτων;

Γ: Η φτώχεια και ο πλούτος, η ελευθερία και η δουλεία και οι παρόμοιες καταστάσεις αργότερα εισήχθησαν στην ανθρώπινη ιστορία, σαν αρρώστιες που ακολουθούν την κακία και εφευρέθηκαν από αυτήν. Από την αρχή δε συνέβαινε αυτό.

Χ: Αν θες να πούμε την αλήθεια, δεν είναι πλούσιος εκείνος που περιβάλλεται από πολλά, αλλά εκείνος που δε χρειάζεται πολλά. Ούτε είναι φτωχός εκείνος που δεν έχει τίποτα, αλλά εκείνος που επιθυμεί πολλά…

Β: Ως πότε θα κυριαρχεί ο χρυσός, η αγχόνη των ψυχών, το αγκίστρι του θανάτου, το δόλωμα της αμαρτίας, η αιτία του πολέμου, για τον οποίον κατασκευάζονται τα όπλα, για τον οποίον ακονίζονται τα ξίφη; Για αυτόν οι συγγενείς ξεχνούν τους ανθρώπους τους, ο αδελφός για τον αδελφό ετοιμάζει φονικό. Για τον πλούτο οι ερημιές γεννούν τους ληστές, η θάλασσα τους πειρατές, οι πόλεις τους συκοφάντες. Ποιος είναι ο πατέρας του ψεύδους; Ποιος είναι ο δημιουργός της πλαστογραφίας; Ποιος γέννησε την επιορκία; Όχι ο πλούτος; Όχι η αναζήτησή του; Τι κάνετε, άνθρωποι;

Γ:  Ας μοιραστούμε τα υλικά με το Χριστό, ούτως ώστε και η περιουσία να αγιασθεί μέσω της καλής χρήσης της και της μετάδοσης στους μη έχοντες.

Χ: Καταφρόνησε τα χρήματα, αν θέλεις να έχεις χρήματα. Αν θέλεις να πλουτίσεις, γίνε φτωχός. Γιατί αυτά είναι τα παράδοξα του Θεού. Δε θέλει με τη δική σου προσπάθεια να γίνεις πλούσιος, αλλά με τη δική του χάρη. «Άφησέ τα αυτά σε μένα» λέει. «Εσύ να μεριμνάς για τα πνευματικά, για να γνωρίσεις και τη δύναμή μου. Απόφευγε τη δουλεία και το ζυγό των χρημάτων. Έως ότου τα κατέχεις, θα είσαι φτωχός. Όταν θα τα καταφρονήσεις, θα γίνεις δυο φορές πλούσιος.

Β: Λένε κάποιοι «είναι αναγκαίος ο πλούτος για τα παιδιά μου». Τι ευπρόσωπη αφορμή για πλεονεξία είναι αυτή! Προβάλλετε τα παιδιά, αλλά την καρδιά σας υπονοείτε. Μήπως τα ευαγγέλια δε γράφτηκαν για τους παντρεμένους; «Αν θέλεις να είσαι τέλειος, πούλα τα υπάρχοντά σου και δώσε στους φτωχούς»… Γιατί τα παιδιά πολλές φορές χωρίς να λάβουν τίποτα από τους γονείς τους, έχτισαν σπίτια. Την ψυχή σου όμως αν την παραμελήσεις εσύ, ποιος θα την ελεήσει;

Γ: Μη γένοιτο, ούτε να πλουτίζω εγώ εφόσον αυτοί είναι φτωχοί, ούτε να ζω ευχάριστα, αν δεν τους βοηθήσω στις δυσκολίες τους. Ούτε να έχω επαρκή τροφή και ενδύματα, ούτε να ξεκουράζομαι κάτω από στέγη, αν δεν τους προσφέρω ψωμί και αν δεν τους δώσω κατά το δυνατόν ρούχα και αν δεν τους αναπαύσω κάτω από στέγη.

Χ: Πρόσεξε! Παντού επικρατεί η ειδωλολατρία με τη θεοποίηση του χρήματος.

Β: Ο πλούσιος δεν είναι ζηλευτός για τον πλούτο, ούτε ο άρχοντας για τη δύναμη του αξιώματος. Γιατί αυτά είναι όργανα αρετής γι’ αυτούς που τα χρησιμοποιούν σωστά, και δε φέρουν από μόνα τους την ευτυχία.

Γ: Καλύτερα νέος φτωχός και αγνός παρά γέροντας βασιλιάς και ακόλαστος.

Χ: Άναψες κερί στην εκκλησία. Αλλά μπήκε ο φτωχός που είχες αδικήσει, και με την προσευχή του έσβησε το κερί σου. Έδωσες ψωμί στον πεινασμένο. Αλλά οι αγέλες των βοδιών και των προβάτων σου κατέφαγαν όλο το θερισμό του φτωχού. Μην αδικήσεις πολύ και καλοποιήσεις λίγο. Μην αδικήσεις το διπλανό σου. Μην εξαπατήσεις τον ορφανό. Μην καταδυναστεύσεις τη χήρα. Μη φθονήσεις το γείτονα.

Β: Πολύ φοβερή είναι στις περιόδους φτώχειας η αναλγησία και η απληστία των εχόντων. Γιατί παρατηρούν τους καιρούς και εμπορεύονται τη φτώχεια και καλλιεργούν στις συμφορές…

Γ: Αξίζει όλα να τα δώσουμε στο Χριστό, ώστε να τον ακολουθήσουμε με γνησιότητα, σηκώνοντας το σταυρό μας, και να πετάξουμε ελαφρείς προς τον άνω κόσμο, και ευσταλείς χωρίς τίποτα να μας τραβάει προς τη γη, και να κερδίσουμε αντί για όλα τα υλικά το Χριστό, και να υψωθούμε με την ταπείνωση, να πλουτίσουμε με την πτωχεία.

Χ: Ούτε ο φτωχός να κλαίει για τη φτώχεια του, ούτε ο πλούσιος να χαίρεται για τον πλούτο του.

Β: Του φτωχού είναι το ψωμί που σου περισσεύει, του γυμνού το ρούχο, που φυλάς στις ντουλάπες σου, του χρήζοντος τα χρήματα που έχεις αποταμιεύσει. Αδικείς λοιπόν τόσους πολλούς, όσους θα μπορούσες να ωφελήσεις.

Γ: Μη μπλέξουμε το δικό μας πλούτο με τα δάκρυα των άλλων. Αλλιώς σαν από σαράκι και σκόρο θα φθαρεί.

Χ: Τι είναι παλληκαριά και τι ανανδρία; Όταν οι άλλοι αδικούνται και εμείς δεν τους υπερασπίζουμε, αλλά σωπαίνουμε, αυτό είναι ανανδρία. Όταν πάλι οι ίδιοι παθαίνουμε κάποιο κακό και υπομένουμε, αυτό είναι παλληκαριά. Τι είναι το θάρρος;  Όταν αγωνιζόμαστε για τους άλλους. Τι είναι το θράσος; Όταν θέλουμε να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας.

Γ: Βοήθησε τους καταπιεσμένους, ώστε κι εσύ να λάβεις τη βοήθεια του Θεού.

Χ: Εκπαιδεύουμε τους νέους από την πρώτη ηλικία, όταν μεν οι ίδιοι αδικούνται, να το αντιμετωπίζουν με υπομονή, ενώ όταν δουν κάποιον άλλον να αδικείται, με γενναιότητα να αντιδρούν και με το κατάλληλο μέτρο να υπερασπίζονται τον αδικημένο.

Γ: Με το έλεος και τους οικτιρμούς, μπορούμε να γίνουμε ίσοι με το Θεό. Όταν όμως μας λείπει αυτό, όλα τα χάσαμε. Δεν είπε «αν πιστέψετε, θα είστε όμοιοι με το Θεό Πατέρα σας», δεν είπε «αν παρθενεύσετε», αλλά τι; «Γίνετε οικτίρμονες, όπως και ο Πατέρας σας που βρίσκεται στους ουρανούς». «Γιατί», λέει, «καλοσύνη θέλω και όχι θυσία».

Χ: Ξέρει η Γραφή τη δική μας πλεονεξία. Γνωρίζει ότι η απληστία μας αποβλέπει προς την πλεονεξία και επιζητά τον πλεονασμό. Και γι’ αυτό δεν είπε απλά «Ο ελεών πτωχόν δίδωσι Θεώ» για να μη νομίζεις ότι η αντιμισθία είναι απλή, αλλά είπε «ο ελεών πτωχόν δανείζει Θεώ». Αν δανείζεται ο Θεός από μας, άρα είναι και χρεώστης. Τι θέλεις λοιπόν να Τον έχεις, κριτή ή χρεώστη;

Β: Ξέρω πολλούς που νηστεύουν, προσεύχονται, στενάζουν και επιδεικνύουν όλη την αδάπανη ευλάβεια, αλλά έναν οβολό δεν δίνουν για αυτούς που υποφέρουν. Αλλά ποιο όφελος έχουν αυτοί για την αρετή τους; Δεν τους δέχεται η βασιλεία των ουρανών.

Χ: Αν δεις κάποιον να υποφέρει, μην εξετάζεις τίποτε άλλο. Δικαιούται τη βοήθειά σου. Γιατί αν όταν δεις ένα ζώο να πνίγεται, το σώζεις, χωρίς να εξετάζεις ποιανού είναι, πολύ περισσότερο δεν πρέπει να εξετάζεις ο άνθρωπος ποιανού είναι. Του Θεού είναι, είτε είναι ειδωλολάτρης, είτε Εβραίος. Γιατί κι αν είναι άπιστος, χρειάζεται τη βοήθειά σου.

Γ: Καλοσύνη θέλει και όχι θυσία ο Θεός μας, και η ευσπλαχνία αξίζει περισσότερο από χιλιάδες λαμπάδες. Αυτή την καλοσύνη ας Του προσφέρουμε, για χάρη των θλιβομένων και αυτών που είναι πεταμένοι στο πεζοδρόμιο, ώστε όταν φύγουμε από αυτή τη ζωή, να μας δεχθούν στις αιώνιες σκηνές, κοντά στον ίδιο το Χριστό τον Κύριό μας, στον οποίο ανήκει η δόξα εις τους αιώνας. Αμήν.